Chữ và nghĩa: Bình bịch

“Một yêu anh có Seiko/ Hai yêu anh có Peugeot cá vàng/ Ba yêu nhà cửa đàng hoàng/ Bốn yêu hộ khẩu rõ ràng thủ đô…”.

Đó là bài vè vui nhộn nói về tiêu chuẩn chọn “ý trung nhân” của các nàng thời bao cấp. Từ “một yêu…” đến “sáu yêu”, rồi đến “mười yêu”, đều là những tiêu chuẩn cao (nếu không muốn nói là không tưởng) với những ai muốn xây dựng gia đình mà phải đáp ứng các yêu cầu về vật chất khó khăn thời ấy.

Nhưng có một công thức khác, đơn giản hơn mà các chàng có thể đáp ứng. Đó là công thức “3B”. Ba chữ B viết tắt của 3 từ: buồng (phòng ở, hoặc căn hộ riêng), bà (mẹ chồng – bà nội, hoặc mẹ vợ – bà ngoại, có thể trông nom khi vợ chồng có con nhỏ) và bình bịch (xe gắn máy, phương tiện giao thông đắt tiền, ít có gia đình sắm được).

Trước đây, Việt Nam (và nhiều nước trên thế giới) vẫn sử dụng một phương tiện giao thông chủ yếu là xe đạp. Ở Hà Nội (và miền Bắc) thời bao cấp, xe gắn máy chủ yếu nhập từ các nước, như Riga, Minsk (Liên Xô); MZ, Spat, Star, Simson, Simson S51(Mokick) (Đức); Java, Babetta (Tiệp Khắc), Balkan (Bulgaria); Hạnh Phúc (Trung Quốc)… Thị trường tự do còn có thêm xe máy từ các nước tư bản nhập về (chủ yếu là từ Pháp), với các loại xe Peugeot, Mobylette cá xanh, đặc biệt là Peugeot cá vàng…

“Bình bịch” là cách gọi mô phỏng âm thanh của động cơ từ những chiếc xe gắn máy phát ra khi chạy. Giống như cách gọi mô phỏng khác: “(xe) cút kít” (xe thô sơ do người đẩy, có 1 bánh gỗ và 2 càng, dùng để vận chuyển vật dụng, đất đá, khi chạy có tiếng phát ra giống như âm “cút kít”; “con mèo” (có tiếng kêu nghe như “meo, meo”); “con quạ” (kêu giống với âm “qua, qua”); tu hú (chim lớn hơn chim sáo, lông màu đen hoặc đen nhạt có điểm chấm trắng, xuất hiện nhiều vào đầu Hè với tiếng kêu na ná như âm “tu hú”)… Sau này (ở TP.HCM và Hà Nội) xuất hiện một loại “(xe) tuk tuk hoặc túc túc”. Xe túc túc giống như xe lam mà chúng ta thường gặp. Loại xe này từng lưu hành trước đây, khi chạy phát ra âm “túc túc” mà qua thính giác, ta dễ nhận ra trên đường phố…

“Bình bịch” như vậy chỉ là một âm thanh mô phỏng, được cảm nhận từ tai người. Nhưng từ âm đặc trưng này, người Việt đã “định danh hóa”, dùng để chỉ các loại xe gắn máy. Trong tiếng Việt có hẳn một nhóm tính từ tượng thanh (từ mô phỏng, gợi tả âm thanh trong thực tế), như bì bõm, bôm bốp, bồm bộp, cành cạch, ken két, lộp độp, rì rào, róc rách, tí tách, u u, xì xào… Người dùng đã từ vựng hóa những âm thanh mô phỏng đó thành một danh từ, chỉ một sự vật nào đó. Số lượng từ như thế không có nhiều và “bình bịch” là một trường hợp như thế.

Đầu tiên chỉ là tính từ tượng thanh (Máy nổ kêu bình bịch) sau trở thành danh từ, chỉ “cái xe gắn máy”. “Từ điển tiếng Việt”, bản mới của Trung tâm Từ điển học (NXB Đà Nẵng, 2020) xếp “bình bịch” vào danh từ, dùng trong khẩu ngữ, có nghĩa là “mô tô”.

Nhà anh “bình bịch” sắm rồi

Chắc nay mai sẽ chở người yêu đi